Τι είναι ο Σχολικός Εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός αναγνωρίζεται ως ένα ευρύ και ταυτόχρονα παραμελημένο πρόβλημα στα σχολεία σε όλο τον κόσμο και έχει συνδεθεί με τη σχολική βία. Ορίζεται ως «οι επιθετικές και εσκεμμένες πράξεις που εκτελούνται από μια ομάδα ή ένα άτομο επανειλημμένα και συστηματικά μέσα στο χρόνο εναντίον ενός θύματος που δεν μπορεί εύκολα να υπερασπιστεί τον εαυτό του (Olweus, 1993)».
Μορφές Εκφοβισμού: Μπορεί να εμφανιστεί σε σωματικό, λεκτικό ή ψυχολογικό επίπεδο. Όλες οι μορφές εκφοβισμού (άμεσες ή έμμεσες) έχουν ένα κοινό γνώρισμα: την υπεροχή του θύτη έναντι του θύματος σε δύναμη ή ισχύ. Οι μορφές εκφοβισμού φαίνεται να διαφέρουν ανάλογα με το φύλο, τα αγόρια φαίνεται να εμπλέκονται περισσότερο με την άμεση σωματική βία, ενώ τα κορίτσια είναι συνήθως θύματα ή θύτες έμμεσων μορφών εκφοβισμού.
Άμεσες μορφές εκφοβισμού (προκαλούν συχνά ορατές βλάβες που είναι εύκολα αντιληπτές: απειλή χρήσης βίας, πραγματική σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, λεκτική επιθετικότητα, κοινωνικός αποκλεισμός και κυβερνοεκφοβισμός
Έμμεσες μορφές εκφοβισμού (ύπουλες και δυσδιάκριτες): χειραγώγηση και καταστροφή φιλικών σχέσεων, σκόπιμη και συστηματική περιθωριοποίηση, αγνόηση και απομόνωση κάποιου, αποστολή ανώνυμων συνήθως σημειωμάτων.
Το ποσοστό επικράτησης των μαθητών που εμπλέκονται σε περιστατικά εκφοβισμού στη Κύπρο κυμαίνεται στο 5,4% των μαθητών που αναγνωρίζονται ως θύτες, 7,4% των παιδιών που αναγνωρίζονται ως θύματα και 4,2% ως θύτες-θύματα (Stavrinides,Paradeisiotou, Tziogouros & Lazarou, 2010).
Η χρόνια θυματοποίηση υπό τη μορφή του εκφοβισμού συνδέεται με μια πληθώρα αρνητικών ακαδημαϊκών, κοινωνικών και ψυχοσωματικών συνεπειών. Τόσο τα θύματα όσο και οι θύτες εκφοβισμού έχουν ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, ανασφάλειας στο σχολείο και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Για ποιους λόγους ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει εκφοβιστική συμπεριφορά;
• Τα παιδιά που εκφοβίζουν μπορεί σε άλλο χώρο ή χρόνο να ήταν ή και να είναι ακόμα και τώρα αποδέκτες εκφοβιστικών και βίαιων συμπεριφορών
• Η διαταραχή των σχέσεων των γονεών πολλές φορές επιδρά στον ψυχικό κόσμο των παιδιών, τα οποία γίνονται θύματα της ψυχολογικής κακοποίησης
• Οι μαθητές που εκφοβίζουν σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυστυχισμένοι και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους.
Επιπτώσεις του Σχολικού Εκφοβισμού:
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού επεκτείνονται πέρα από τα άτομα που εμπλέκονται άμεσα (θύμα, θύτης) και επηρεάζουν περισσότερα μέλη της σχολικής κοινότητας.
Πως να αναγνωρίσετε αν το παιδί σας εμπλέκεται σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού:
Ενδείξεις για σχολικό εκφοβισμό:
• Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά των μαθητών που εμπλέκονται σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού (θύμα, θύτης, θεατής, θύμα-θύτης κ.α.)
Διάθεση:
• Αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
• Εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων (π.χ. πονοκέφαλοι, ταχυπαλμίες, πόνοι στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου κ.α.)
• Έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας
• Φοβίες
Συμπεριφορά θύματος/στόχου:
• Σχολική άρνηση ή αδικαιολόγητες απουσίες
• Απροσδόκητη ξαφνική μαθησιακή πτώση
• Καθυστερούν να πάνε στο σχολείο ή αργούν να επιστρέψουν στο σπίτι ή αλλάζουν δρομολόγιο κάθε μέρα
• Επιλέγουν να περνούν χρόνο τα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και στα γραφεία
• Επιστρέφουν με σκισμένα ή κατεστραμμένα ρούχα
• Έχουν σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις σωματικής επίθεσης και αποφεύγουν να εξηγήσουν πως συνέβησαν
• Συχνά χάνουν τα πράγματα τους ή ζητούν χρήματα από τους γονείς τους
Συμπεριφορά παιδί θύτης/δράστης:
• Τα παιδιά δράστες (θύτες) βρίσκονται σε ψυχολογικό αδιέξοδο και συχνά το κρύβουν από τους γονείς
• Τείνουν να παρουσιάζουν μια ψευδή εικόνα των καταστάσεων
• Διακοπή φοίτησης από το σχολείο
• Τάσεις φυγής από το σπίτι
• Υψηλά ποσοστά εμφάνισης αντικοινωνικών και επιθετικών συμπεριφορών κατά την ενηλικίωση (εγκληματικότητα, παραβατικότητα)
Διάθεση/ Συμπεριφορά Παιδι- Θεατής:
• Άγχος, φόβος
• Ενοχή
• Απάθεια
• Τείνουν να αισθάνονται αβοήθητα
• Είναι πιθανόν, να αναπτύξουν και τα ίδια εκφοβιστικές συμπεριφορές.
Προληπτικές Στρατηγικές Γονέων
Γονείς πρότυπα κατάλληλων συμπεριφορών (τα παιδιά σας παρακολουθούν τη κάθε σας κίνηση και σας μιμούνται) :
• Γίνεται καλοί ακροατές των παιδιών σας
• Ενισχύστε τις σχέσεις μεταξύ σας με επαρκή και ανοικτή επικοινωνία, τοποθέτηση ξεκάθαρων ορίων συμπεριφοράς τόσο για το σπίτι όσο και για το σχολείο και υιοθέτηση δημοκρατικών τρόπων επίλυσης των μεταξύ σας συγκρούσεων:
o Να αποφεύγετε την εκδήλωση ή ανοχή επιθετικών συμπεριφορών στο σπίτι
o Να αποφεύγετε την υπερπροστατευτική ή αυταρχική συμπεριφορά
o Προσπαθείστε να ΜΗΝ επικρίνεται τα παιδιά σας και να ΜΗΝ επιρρίπτεται ευθύνες!!
o Εκπαίδευση παιδιών πως να επιλύουν προβλήματα χωρίς τη χρήση βίας
Να αποφεύγονται τα παιχνίδια και οι ταινίες βίας ιδιαίτερα αυτές που δεν αρμόζουν με το ηλικιακό επίπεδο των παιδιών σας.
• Επιβραβεύεται τις θετικές συμπεριφορές των παιδιών σας (συμβάλει και στην αύξηση της αυτοπεποίθησης τους- ανθεκτικότητας τους)
• Δώστε υπευθυνότητες στα παιδιά σας στο σπίτι, βοηθήστε τα να γίνουν πιο αυτόνομα και ΑΝΘΕΚΤΙΚΑ!!
• Να διατηρείται σωστή και συχνή επαφή με το σχολείο (να αποφεύγονται οι συγκρουσιακές σχέσεις με το σχολείο)
Όταν παρουσιάζεται το πρόβλημα:
• Συζητήστε το ανοικτά με τον εκπαιδευτικό του παιδιού. Συνεργαστείτε με το σχολείο για να λύσετε το πρόβλημα και προσπαθείστε να μην παίρνετε αμυντική στάση.
• Εάν χρειαστεί ζητήστε συμβουλευτική καθοδήγηση από κάποιο ειδικό (π.χ. σύμβουλο, σχολικό ψυχολόγο κ.α.)
• Μιλήστε με τα παιδιά σας για τον εκφοβισμό και βοηθήστε τα παιδιά σας να δούν μια κατάσταση από τη σκοπιά του θύματος. Σε καμοία περίπτωση μην επικρίνεται τις πράξεις τους και μην τα ενοχοποιήσετε για κάτι.
Ρόλος του Σχολικού Ψυχολόγου:
Οικοσυστεμική προσέγγιση
• Άμεση υποστήριξη στο προσωπικό του σχολείου με προγραμματισμένες επισκέψεις
• Άμεση υποστήριξη και εξατομικευμένη ατομική και ομαδική παρέμβαση στους μαθητές/τριες που εμπλέκονταν σε περιστατικά εκφοβισμού
• Ενημέρωση/συμβουλευτική/υποστήριξη/ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών και των γονέων ως προς τη διαχείριση έντονων προβλημάτων συμπεριφοράς των παιδιών
• Προώθηση και υποστήριξη των προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας και πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού
Ο σχολικός εκφοβισμός συνήθως συμβαίνει εν άγνοια των γονέων και των εκπαιδευτικών (το 64% των μαθητών δεν αναφέρουν κάτι σε κάποιο ενήλικα) επομένως είναι απαραίτητη η λήψη προληπτικών μέτρων ή και παρεμβάσεων τόσο από το σχολείο όσο και από την οικογένεια.
Η έγκαιρη αναγνώριση της ύπαρξης του σχολικού εκφοβισμού είναι πολύ σημαντική για την κατάλληλη αντιμετώπιση του.